Hasan Rıza’nın 1909 tarihli çini mürekkebi çalışması Deniz Müzesi’ndedir.
(Yağlıboya çalışması ise Edirne Belediyesi’ndedir.)
Fatih Sultan Mehmed’in Ordusuyla Edirne’den İstanbul’a Yürüyüşü (Zonaro)
Hasan Rıza’nın aynı konulu çalışması Deniz Müzesi’ndedir.
Sanat eleştirmeni Ömer Faruk Şerifoğlu, uzun tartışmalara yol açan Zonaro ve Hasan Rıza’nın Fetih konulu tabloları hakkındaki gerçekleri 1453 İstanbul Kültür ve Sanata Dergisi’nde kaleme aldı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. yayınları arasında üç aylık periyotta 12. sayısı çıkan dergi, konu ile ilgili netlik kazanamayan bilgilere, Hüsnü Tengüz ‘ün hatıratıyla ışık tutuyor.
Hem tabloların hem de hatıratın orjinali Deniz Müzesi’nde!
Saray ressamı Zonaro'ya ait olduğu düşünülen, Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'a girişini ve gemilerin karadan yürütülmesini tasvir eden resimlerin Balkan Savaşları'nda şehit olan ressam Hasan Rıza'ya ait olduğu iddiası, ressam Hüsnü Tengüz'ün Sanat Hayatım adlı hatıratının ortaya çıkması ile kesinleşti. Sanat eleştirmeni Ömer Faruk Şerifoğlu, 1453 Kültür ve Sanat Dergisi için hazırladığı makalede, Esliha-i Atika (Eski Silahlar) Müzesi Komisyonu'nda Zonaro ile birlikte görev yapan ressam Hüsnü Tengüz'ün, orijinali Deniz Müzesi koleksiyonunda bulunan hatıratında yazılanların bu iddiayı kesinleştirdiğini söylüyor. Tengüz hatıratında;
"Bir gün Rıza (Hoca Ali Rıza) ve Ahmet Ziya beylerle, Zonaro’nun Akaretler’de oturduğu daireye gittik. Biz içeriye girdiğimizde, Fatih’in Dolmabahçe’den gemileri karaya çekişinin tablosunu yapıyordu. Bu tablonun orijinali rahmetli Hasan Rıza Bey’indir. Deniz Müzesi’nin açılışında tarama kalemle müzeye yapmıştı. Hâlâ Deniz Müzesi’ndedir. Zonaro yağlıboyayla yaptığı tabloda, Fatih’in bindiği atın resmiyle meşguldü. Yanında 100 kadar kartpostal, at kafaları resmi vardı. Bu tablo hâlâ saraydadır... Hasan Rıza’nın yaptığı ve Deniz Müzesi’ndeki aslından alınarak yapılan klişesi de Sanayi-i Nefise Mecmuası’nda basılmıştır. Bu tablo gibi aslı Askeri Müze’de olan ‘Fatih’in Büyük Topları Edirme’den İstanbul’a Nakli’ tablosu da Hasan Rıza’nındır ve Zonaro tarafından kopya edilmiştir.”" yazıyor.
Şerifoğlu, Zonaro'nun da hatıratında bu tabloları yaparken Bahriye (Deniz) Müzesi'nden aldığı tablolardan yararlandığı söylediğini belirterek "90'lardan beri bu tabloların aslında Hasan Rıza'ya ait olduğu, Zonaro'nun onun eserlerini kopya ettiği iddası vardı. Ama elde bunu ispatlayacak belge yoktu. Tengüz'ün hatıratında yazılanlar Zonaro'nun Hasan Rıza'dan tabloları kopya ettiğini doğruluyor. Artık olayın bir şahiti var" diyor. Şerifoğlu hazırladığı makalede, tabloların Hasan Rıza'ya ait olmadığına dair iddialarda, bu resimleri ancak Batılı bir ressam tarafından yapılabileceği düşüncesinin ağır bastığını belirterek, "Böyle düşünmek çok doğru değil. Hasan Rıza, İtalya'da resim eğitimi almış bir ressam. Tabloların ona ait olduğu da artık kesinleşti" diyor.
Ve ''son söz'' ...
Her iki ressamın da resmettiği Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethettiğinde 21 yaşında idi.. Biraz dikkatli bakıp, tablolar incelendiğinde, Fatih resimlerde hiç de 21 yaşında gibi durmuyor.. Hadi Zonaro röprodüksiyon yaptı, kopyaladı sahiplendi..
Ya Hasan Rıza'ya ne demeli? Orjinal tabloları yapan, tarih bilgisi kuvvetli Hasan Rıza, böyle bir hatayı nasıl yapar? Nasıl olurda FATİH'in yüzünü hatalı çizer?
Yoksa?
Reprodüksiyon olarak değil ama, yoksa Hasan Rıza'da tabloyu yaparken başka bir düşünceden alıntı mı yaptı?